Γυάλινος κόσμος

του Tennessee Williams

Νύχτα  Χριστουγέννων  στην οδό  Φλέμινγκ  Θεσσαλονίκης.  Ογδόντα θεατές απέναντι από μια οθόνη. Μαυρόασπρες εικόνες από φιλμάκι-ντοκουμέντο δεκαετίας  του τριάντα,  εμείς στην πλατεία , στη σκηνή  μόνος  θεατής   ο Τεννεσί-Τομ. 

  Η πρεμιέρα της παράστασης  που έστησε η  Γλυκερία  Καλαϊτζή  είχε ήδη την επιτυχία,  «στεφάνι» της.  Για να γίνω σαφέστερος, έχω δει αρκετές   θεατρικές μεταφορές  του αριστουργήματος του   Αμερικανού συγγραφέα,  έχω θαυμάσει ερμηνείες και σκηνοθετικές υπογραφές, με κέρδισε άμεσα  και η συγκεκριμένη.

Δυνατό της σημείο ήταν το έξυπνο εύρημα της απόδοσης  του ονείρου και της ψευδαίσθησης μέσα από  σκηνικό- κινηματογραφικό πλαίσιο. Η  σκισμένη «οθόνη-πέρασμα» επέτρεπε στο παρασκήνιο να γίνεται προσκήνιο  κι η δράση πίσω από το φωτισμένο πανί  η οποία προσδιόριζε τον χρόνο, δημιουργούσε την  ποιητική ατμόσφαιρα που απαιτούσαν οι στιγμές ενώ ταυτόχρονα αποστασιοποιούσε  το πραγματικό από το φανταστικό . Ευρηματική  σκηνοθεσία.  Προβολές   ρόλων  της σκηνής επάνω σε  λογής –λογής   επιφάνειες  έχω  συναντήσει σε  παραστάσεις, όχι όμως τη συνιστώσα –οθόνη, να είναι  δρώσα στο παρόν. Νομίζω ότι το ιδιαίτερο σ’ αυτήν την προσέγγιση του πολυπαιγμένου ανά τον κόσμο έργου  είναι  το παιχνίδι με τον χρόνο και το πνεύμα,  μπροστά και πίσω από μια «οθόνη».

   Το αριστούργημά του Ουίλιαμς, «Ο Γυάλινος Κόσμος»  είναι ένα αντηχείο τραυματικών βιωμάτων  από τα νεανικά του χρόνια. Τα τραύματα έρχονται από παντού. Από τον χώρο, μια μίζερη αμερικανική γειτονιά του μεσοπόλεμου. Από τον χρόνο,  αρχή της ενήλικης ζωής, όταν  εικοσάρης ων, νιώθει να τον «πνίγουν» τα ίδια του τα φτερά. Αλλά,  κυρίως,  από τις συνθήκες. Ο ίδιος ασφυκτιά σε μια αποθήκη  υποδημάτων,  έχει μια αδελφή  λεπταίσθητη ως την αυτοκατάργηση, με χωλό το ένα της πόδι και την ψυχή σε σύγχυση. 

Έχει επίσης μια μητέρα που πιστεύει ότι χρέος της είναι να αναπληρώσει όλους τους απόντες και να  θεραπεύσει όλες τις ελλείψεις: τον άφαντο πατέρα, τις  τελματωμένες ελπίδες, το κοινωνικό κενό γύρω από την κόρη, το αδιέξοδο του γιου.  Πρωταγωνιστής και αφηγητής του έργου είναι ο Τομ,  κυρίαρχα πρόσωπα στη ζωή του,  η μητέρα του Αμάντα και η αδερφή του Λώρα, ενώ εμφανίζεται κι  ένας   λάθος  μνηστήρας. Όλοι τους είναι πλάσματα εξωπραγματικά, όχι με την έννοια του αλλόκοτου, αλλά του ονειρικού. Η οικογένεια Γουίνγκφιλντ είναι παραδομένη σε ένα ατέρμονο ταξίδι στο ηρωικό παρελθόν-που πιθανόν να μην υπήρξε και ποτέ- ως ύστατη σανίδα σωτηρίας από το ναυαγισμένο παρόν. Τα μέλη της  διαθέτουν μία ικανότητα φυγής -έστω προσωρινής- από την πραγματικότητα  που τους καταρρακώνει και την οποία αρνούνται ή αδυνατούν να αποδεχτούν. Η Αμάντα εξυμνεί διαρκώς τα ηρωικά χρόνια που την επισκέπτονταν αμέτρητοι μνηστήρες και ήταν μία «κοσμική δεσποινίς», η Λώρα περιεργάζεται και φροντίζει τον γυάλινο κόσμο της, μία «μικρογραφία» της ίδιας της ύπαρξής  της, ενώ ο Τομ  χάνεται τα βράδια στους κινηματογράφους αναζητώντας την φαντασιακή περιπέτεια. Όλοι  τους, όπως  τα  γυάλινα  «πλάσματα», τα κομψοτεχνήματα από γυαλί  της Λώρας, αστράφτουν  στο φως, αλλά στο βάθος κρύβουν μία ακαθόριστη, κρίσιμη ευθραυστότητα. Καθένας τους προσπαθεί ν’ αντέξει, να υπάρξει  με τη βοήθεια της φαντασίας, των ψευδαισθήσεων, των απατηλών ελπίδων και των ανεκπλήρωτων ονείρων.

   Η  Γλυκερία Καλαϊτζή που έκανε και τη μετάφραση,   στήριξε το ύφος του έργου στις ρεαλιστικές του καταβολές, αλλά πέτυχε να μεταφέρει και την μουσικότητα του πρωτότυπου. Η δόμηση και η τελική απόδοση στη σκηνή, κάθε άλλο παρά μπαγιάτικο «μενού» μας κέρασε, κι αυτό είναι αρκετά δύσκολο επειδή,  παρά την όποια διαχρονικότητα  καταφέρει  να διακρίνει κανείς  διαβάζοντας το πρωτότυπο σήμερα, η μυρωδιά της ναφθαλίνης θα τον συντροφεύσει.  Εμείς  είδαμε   μια ακραία συμπλεγματική ιδιομορφία  στις συμπεριφορές, είδαμε τρεις ανθρώπους εγκλωβισμένους σε  αλληλένδετα προβλήματα, όμως  με μια φρέσκια, σύγχρονη ματιά, ώστε μερικοί εξ ημών δεν απέφυγαν την ταύτιση με την μητέρα, τουλάχιστον ως προς τις  απεγνωσμένες προσπάθειες της να βοηθήσει τα παιδιά της, κουκουλώνοντας τα προβλήματα ή  με την αποκομμένη από την πραγματικότητα Λώρα, της οποίας  τα γυάλινα παιχνίδια-τιμαλφή, είναι μια μοιραία  διέξοδος για φυγή σε πάμπολλες σημερινές  «Λώρες»   σ’ έναν άλλον κόσμο  που δεν τον  υπονομεύει η «γλώσσα» τους, αφού λειτουργεί ως ο κόσμος της σιωπηλής αποδοχής, όπως άλλωστε λειτουργούν κι όλα τα κρυφά «παιχνίδια» μας.

  Ακόμα,  έδωσε τον ρόλο της  Αμάντα στη εξαιρετική Γιώτα Φέστα και την καθοδήγησε  με τέτοιον τρόπο,  ώστε η   ηθοποιός συνέλαβε στο έπακρον   αυτόν τον πολυδιάστατο  χαρακτήρα  και τον   απέδωσε έξοχα.  Οι διακυμάνσεις  στη φωνή της, η κίνησή της και οι εκφράσεις της,  απέδωσαν όλα τα στάδια της ψυχολογικής  ροής  που απαιτούσε ο  ρόλος. 

Πλάι της  η νεαρή Κατερίνα Συναπίδου έπλασε μια   εύθραυστη Λώρα  βυθισμένη  στο γυάλινο  «αποκούμπι»  της, συνεσταλμένη  και  εκ φύσεως «λειψή»  και  κράτησε ψηλά τον πήχη  της ισορροπίας ανάμεσα στην καταπιεσμένη γυναίκα  και το φοβισμένο κορίτσι.  Οι σιωπές της επέτειναν την εσωτερικότητα της ερμηνείας της η οποία συγκίνησε το κοινό. Πολύ καλοί και οι νεαροί Χρήστος Παπαδόπουλος ( Τομ ) και Δημήτρης  Κρίκος (Τζιμ). Μάλιστα ο  πρώτος,  ως αφηγητής και Τομ-Τεννεσί,  εντυπωσίασε, παρά την «άγουρη» φαινομενικά φιγούρα  του. Η  βαθιά του  μεταλλική  φωνή  και η προσεγμένη  χρήση της στις χαμηλές, ψιθυριστές  νότες, στις  εξάρσεις, στις εντάσεις  ήταν   το δυνατό του σημείο  που κέρδισε τους θεατές, ιδίως στις  «παγιδευμένες»  του κληρονομικές  παρεκκλίσεις και  στις τελευταίες σκηνές της  ομολογίας  του για μια «ανορθόδοξη» αγάπη. Άλλωστε, εκείνο που μένει στον θεατή, πέρα από όσα ανέφερα πιο πάνω, είναι το μυστήριο που αφορά τη σχέση  ανάμεσα στα δυο αδέλφια. Η σκηνοθέτις δεν το  αποσαφηνίζει  και αφήνει τον θεατή να δώσει μόνος του την απάντηση.

Η παράσταση  είναι άκρως ενδιαφέρουσα. Δείτε την.

Ο συγγραφέας

 Ο Τεννεσί Ουίλιαμς αποτελεί έναν από τους χαρακτηριστικότερους και σημαντικότερους θεατρικούς συγγραφείς της μεταπολεμικής Αμερικής και σημάδεψε καίρια με το δραματουργικό του έργο τον 20ο αιώνα. Ο Τόμας Λάνιερ Ουίλλιαμς όπως ήταν το κανονικό του όνομα, γεννήθηκε στο Κολόμπους του Μισισιπή το 1911. Ήταν το δεύτερο παιδί της Edwina Dakin και του Cornelius Coffin Williams Η μητέρα ήταν κόρη ιερέα, ενώ ο πατέρας του, γόνος παλιάς αριστοκρατικής οικογένειας, που ξέπεσε, εργαζόταν ως πωλητής παπουτσιών σε μια μεγάλη εταιρεία. Η δουλειά του αλλά και η αδυναμία του στο ποτό τις γυναίκες τον κρατούσαν μακριά από το σπίτι και έτσι ο Ουίλλιαμς με τα δύο του αδέρφια, τη μεγαλύτερη Rose και τον μικρότερο Dakin, μεγάλωσαν κάτω από την επίβλεψη κυρίως της μητέρας αλλά και των παππούδων τους. Ο Τόμας Λάινερ ως παιδί υπήρξε εξαιρετικά φιλάσθενος. Γύρω στα πέντε του χρόνια προσβλήθηκε από διφθερίτιδα, η οποία του προκάλεσε κινητικά προβλήματα και τον καθήλωσε στο κρεβάτι για έναν ολόκληρο χρόνο. Όταν ο ήταν οκτώ χρονών, ο πατέρας έγινε διευθυντής πωλήσεων στην εταιρία που δούλευε και η οικογένεια αναγκάστηκε να μετακομίσει από το Μισισιπή στο Σαιντ Λιούις. Αποκομμένος από το οικείο οικογενειακό περιβάλλον, ο Ουίλλιαμς κλείνεται στον εαυτό του, βρίσκοντας καταφύγιο και απόλαυση στο γράψιμο. Σε ηλικία 16 χρόνων θα κερδίσει το τρίτο βραβείο (πέντε δολάρια) για το δοκίμιό του με τον τίτλο «Μπορεί μια καλή γυναίκα να είναι καλός αθλητής;»

Από το 1929 έως το 1931, παρακολουθεί μαθήματα δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι, ενώ συνεχίζει να γράφει ποίηση, δοκίμια, αλλά και σύντομες ιστορίες. Το 1931 θα διακόψει τις σπουδές του για να εργαστεί στη International Shoe Company, στην εταιρεία όπου δούλευε και ο πατέρας του. Μη βρίσκοντας καμιά ικανοποίηση στη δουλειά του, βάζει στόχο να γράφει μια ιστορία την εβδομάδα. Η μητέρα του θυμάται την ένταση του: «Ο Τομ πήγαινε στο δωμάτιό του με ένα σκέτο καφέ και τσιγάρα και άκουγα τη γραφομηχανή να χτυπά μέσα στη νύχτα. Κάποια πρωινά, όταν πήγαινα να τον ξυπνήσω για δουλειά, τον έβρισκα να κοιμάται με τα ρούχα του». Το γράψιμο για αυτόν απέκτησε μια υπαρξιακή διάσταση ήδη από εκείνη την εποχή. Η κούραση αλλά η η μικρή ανταπόκριση της οποίας έτυχαν οι πρώτες του ιστορίες τον οδήγησαν σε νευρική κατάρρευση και τελικά παράτησε τη δουλειά στην Εταιρεία Υποδημάτων. Το 1936, γράφεται στο Πανεπιστήμιο του Σαιντ Λούις, και το 1938 πηγαίνει στην Αϊόβα, όπου και ολοκληρώνει το προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών του. Στα χρόνια αυτά θα ενδιαφερθεί και για το θέατρο. Θα γίνει μέλος μιας θεατρικής ομάδας στο Μέμφις του Τεννεσή και θα αρχίσει να γράφει τα πρώτα του θεατρικά έργα. Το 1939 κερδίζει μια υποτροφία 1.000 δολαρίων από το Ίδρυμα Rockefeller και μετακομίζει στη Νέα Ορλεάνη. Τότε αλλάzει και το όνομά του σε Τέννεση Ουίλλιαμς. Το 1943 γράφει το Portrait of a girl in glass, πρόπλασμα του κατοπινούΓυάλινου κόσμου(The Glass Menagerie), το οποίο παίζεται χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία στο Σικάγο. Μια άλλη πρώιμη εκδοχή του ίδιου έργου γράφτηκε ως σενάριο με τον τίτλο The Gendelman Caller, αλλά απορρίφτηκε από την Warner. Η επιτυχία για τον Τέννεση Ουίλλιαμς θα έρθει τον χειμώνα του 1944-45 με τον Γυάλινο κόσμο, που θα κάνει περισσότερες από 500 συνεχόμενες παραστάσεις στο Broadway, θα κερδίσει το New York Critics Circle Award και θα καθιερώσει τον Τέννεση Ουίλλιαμς ως έναν από τους ανανεωτές του σύγχρονου αμερικάνικου θεάτρου. Θα ακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια κι άλλες επιτυχίες:Λεωφορείον ο πόθος(A Streetcar Named Desire),Καλοκαίρι και καταχνιά (Summer and Smoke),Λυσσασμένη Γάτα(Cat on the Hoot Roof),Γλυκό πουλί της νιότης(Sweet Bird of Youth) ενώ ως το 1959 θα κερδίσει δύο βραβεία Pulitzer, τρία βραβεία Κριτικών της Νέας Υόρκης, τρία βραβεία Donaldson και ένα βραβείο Tony. Ο Ουίλιαμς όμως κέρδισε το πιο σημαντικό βραβείο αντέχοντας στο χρόνο κι εξακολουθώντας να ενδιαφέρει σκηνοθέτες και κοινό. Ο συγγραφέας που έγραψε μέσα σε ένα δυσμενές οικογενειακό κλίμα, σε μία εποχή κατάρρευσης του αμερικανικού ονείρου, διάχυτου πουριτανισμού και έντονου ρατσισμού του Νότου, κατόρθωσε να κάνει τα βιώματά του Τέχνη. Σκιαγράφησε το πρόσωπο της πατρίδας του με το ιδιαίτερο ποιητικό του ύφος, απομυθοποιώντας το αμερικάνικο όνειρο και αναζωπυρώνοντας την νοσταλγία για τον παλιό αμερικανικό Νότο. Κύριο χαρακτηριστικό της γραφής του αποτελεί η εξονυχιστική, άριστη ψυχολογία χαρακτήρων και ιδίως των γυναικών.

Μετάφραση-Σκηνοθεσία: Γλυκερία Καλαϊτζή
Σκηνικά: Ευαγγελία Κιρκινέ
Κοστούμια: Μαρία Καραδελόγλου
Μουσική: Μάκης Καραδελόγλου
Φωτισμοί: Κώστας Σιδηρόπουλος
Παίζουν: Αμάντα: Γιώτα Φέστα
Τομ: Χρήστος Παπαδόπουλος
Λώρα: Κατερίνα Συναπίδου
Τζιμ: Δημήτρης Κρίκος

«Θέατρο Τ»

Αλεξάνδρου Φλέμινγκ 16

Θεσσαλονίκη

Παραστάσεις: Κάθε Παρασκευή – Σάββατο στις 21:30 και Κυριακή στις 19:00

έως 28 Ιανουαρίου 2018
Τιμές εισιτηρίων: 12 ευρώ γενική είσοδος | 10 ευρώ μειωμένο | 8 ευρώ ανέργων
Ατέλειες: Κάθε Παρασκευή (κατά προτεραιότητα)
Τηλέφωνο κρατήσεων: 2310 854 333
Parking: Με 3 ευρώ και την επίδειξη του εισιτηρίου σας, μπορείτε να αφήνετε το αυτοκίνητό σας στο parking που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο Θέατρο Τ.

*Η παράσταση επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού.
**Ευχαριστούμε θερμά την εταιρία Swarovski Hellas για τη χορηγία των κρυστάλλινων αντικειμένων που χρησιμοποιούνται στην παράσταση.