Βάκχες
του Ευριπίδη

Απορίας άξιο είναι πως διασώθηκε αυτή η τραγωδία που από μόνη της αποτελεί χρονικό και μαρτυρία της απαγορευμένης θρησκείας του Διονύσου την οποία αντικατέστησε διατηρώντας αρκετά στοιχεία της η παραλλαγή του εβραϊκού μονοθεϊστικού δόγματος του χριστιανισμού για την καλύτερη προσαρμογή του στον Ελλαδικό χώρο. Ο Διόνυσος μεταποιείται σε Χριστό διατηρώντας το τελετουργικό του θανάτου και της ανάστασης καθώς επίσης τη σχέση με τον οίνο, την άμπελο και την θυσία αλλά με μια σημαίνουσα διαφορά: Ο Χριστός, υιός του θεού και θνητής επίσης είναι ωστόσο προϊόν και γέννημα παρθενίας ενώ διάγει επίσης βίο παρθενικό. Η διάσταση αυτή ανάμεσα στην αποθέωση του κορμιού και στην φυλάκισή του δια της αγνότητας προκαλεί στους πιστούς μια νευρωτική σχέση με την σαρκική τους υπόσταση δημιουργώντας έτσι και μια μαζική κοινωνική και πολιτική ψύχωση η οποία διευκολύνει φυσικά την κάθε λογής εξουσία στο να διευθετεί με ευκολία τις υποθέσεις και τις απαιτήσεις του «άρρωστου» πλήθους. Για πολλά χρόνια οι ψυχίατροι προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τις νόσους του πολιτισμού μας καρφώνοντας τα σώματα των ασθενών σε ντιβάνια και πολυθρόνες αφού μέσα από την ύβρη της παντογνωσίας τους, τους διέφυγε το σημαντικότερο. Πως η έδρα της ψυχής δεν βρίσκεται στην νόηση κι άρα δεν διευθετείται με λόγο. Βρίσκεται στο κορμί και θα είναι άρρωστη όσο το κορμί παγιδεύεται. Αυτήν την απελευθέρωση των σωμάτων, μια απελευθέρωση τρυφερή και βίαιη ευαγγελίζεται ο μέγας Διόνυσος. Κι αυτήν ακριβώς θέτει υπό απαγόρευση η θρησκεία των χριστιανών. Αυτήν φοβάται και πολεμά ο Πενθέας του οποίου το όνομα υπογραμμίζει το πένθος, την μέγιστη αρετή του καλού χριστιανού που νηστεύει, είναι εγκρατής και προσεύχεται σ’ έναν αυστηρό, έτοιμο για τιμωρίες θεό.

Ο Διόνυσος εξανθρωπίζεται, εκπίπτει, γίνεται σώμα ανάμεσα στα σώματα κι αυτή είναι η μέγιστη αρετή του, η πιο γενναία πράξη του. Όμως όσοι επιχειρούν να παγιδεύσουν την σάρκινη ύλη του παίζουν με τη φωτιά. Γιατί ο θεός έχει ισχυρό σύμμαχο την ίδια τους τη φύση, ο εχθρός δεν είναι ο Διόνυσος αλλά οι απωθημένες, οι κρυμμένες στα όνειρά τους, απαγορευμένες επιθυμίες. Η Αγαύη κι οι αδελφές της παραφρονούν και παίρνουν τα βουνά. Μια ολόκληρη πόλη εκτρέπεται κι επιχειρεί την βακχεία μέσα από τη σύγχυση του νου, χωρίς να έχει μυηθεί στο τελετουργικό του θεού που περιφρόνησε. Ο Διόνυσος ο γονιμοποιός, το «πέος» που υπόσχεται την αναγέννηση μέσα από το σπέρμα, ο σπόρος που θάβεται στη μήτρα της γης για να βλαστήσει ζωή, παραπλανά κι οδηγεί στην παράνοια τους εχθρούς της σάρκας και της συνουσίας. Ο Τειρεσίας με την μαντική όραση κι ο Κάδμος με τη σοφία του χρόνου σωρευμένη στη μνήμη του, ακολουθούν τον νέο θεό ελπίζοντας έτσι να τον εξευμενίσουν σώζοντας την ερειπωμένη πόλη και τους αλλόφρονες κατοίκους της. Όμως ο Πενθέας φυλακίζει τον Διόνυσο, τον υποβάλλει σε βασανισμό, τον ταπεινώνει και τον εξευτελίζει. Η έγερση της επιθυμίας μέσα του γίνεται τότε κρίσιμη, περνάει από το όνειρο σε μια στυγνή, αποκαλυπτική πραγματικότητα. Πίσω από την επιθυμία του να παγιδεύσει τις Βάκχες κρύβεται ένας άλλος υπέρτατος πόθος. Να τις δει. Να γευτεί με τους οφθαλμούς του την διονυσιακή έκσταση που μισεί. Όμως για να περάσει το όριο ανάμεσα στην πολιτεία και στους τόπους του θεού πρέπει να απαρνηθεί πολλά. Την ταυτότητά του, τις πεποιθήσεις του, την βασιλική του ιδιότητα, τον φόβο του, το φύλο του.

Ο απελευθερωμένος Διόνυσος θα τον ντύσει γυναίκα και συμβολικά θα τον μυήσει έτσι στα μυστικά της μήτρας από την οποία έχει βίαια αποσπαστεί όταν αποφάσισε να ενστερνιστεί μια ξένη προς τη ζωή, ηθική και να πολεμήσει το θεό, αρνούμενος το αιώνιο του μυστήριο, το μυστήριο της κάθε ύπαρξης, την πηγή την αενάως ανανεωνόμενη. Οι Βάκχες ορμούν στο θήραμά τους. Το γκρεμίζουν από τα ασφαλή του ύψη και το κατακρεουργούν. Η σάρκα και το αίμα γίνονται ο άρτος κι ο οίνος που θα αποτελέσουν τον ιερό μυστικό δείπνο των μυημένων. Ο Πενθέας μέσα από τον τρομακτικό θάνατό του γίνεται ο γονιμοποιός θεός, γίνεται ο νεκρός Διόνυσος. Ο παππούς συλλέγει τα ματωμένα του κομμάτια, η μητέρα συνέρχεται από την άτη της και αναγνωρίζει το θύμα της. Δεν θα μάθουμε πως θρήνησε το νεκρό γιο της αφού ο μονόλογος αυτός (κι ίσως όχι τυχαία) έχει χαθεί. Υποπτεύομαι όμως έστω και έχοντας στοιχειώδη γνώση για την φύση της διονυσιακής τελετουργίας, πως δεν είχε καμία αλλά καμία σχέση με τον θρήνο μιας παρθένας παναγιάς.

Στον άγριο κόσμο του Διονύσου, εκεί που βία τρυγά την ηδονή και που η κάθοδος στην κόλαση είναι πηγή ζωής, εκεί που ο νους παραπλανημένος από το κρασί αποκοιμάται για να εγερθεί η αιώνια κυριαρχία του κυττάρου και να διεκδικήσει την βαθύτερη και πιο σκοτεινή, την αινιγματική και μυστηριώδη φύση της συμπαντικής εξίσωσης, εκεί η παρθενία είναι προσβολή στο θεό κι ο θρήνος μεταποιείται σε βακχεία. Η σάρκα του Πενθέα ανοίγεται για να διαβαστεί από το λαό του έτσι όπως δεν διαβάστηκε ποτέ σάρκα βασιλέα. Κι ο Διόνυσος παίρνει πίσω αυτό που του ανήκει. Την αδιαπραγμάτευτη ελευθερία την ζωοποιό και φονική ταυτόχρονα. Η υπονομευτική αυτή τραγωδία που πιθανώς να ήταν σατυρικό δράμα αξιοποιεί στο έπακρο τις αδυναμίες της κάθε μορφής εξουσίας για να την εξοντώσει. Αποκαλύπτει εσωτερικές δυναμικές της ανθρώπινης φύσης που θα μπορούσαν να ανατρέψουν κάθε τυραννία. Και κυρίως επισημαίνει τη φύση των δεσμών που δημιουργούν τους σκλάβους. Των δεσμών που παγιδεύουν το σώμα και ναρκώνουν το νου αφήνοντας τον Πενθέα-Πένθος-Παρθενία να κυριαρχήσει πάνω στον Διόνυσο-Ψυχή-Σάρκα και να ευτελίσει την ανθρώπινη ύπαρξη παραβιάζοντας ταυτόχρονα και την ίδια την θεϊκή υπόσταση μέσα της.

Η ρίζα της σκλαβιάς αποκαλύπτεται και μόνο το αίμα της κομματιασμένης σάρκας μπορεί πια να απελευθερώσει τη δύναμη του θεού και να φέρει στην Αγαύη και στο λαό της την επώδυνη αλλά απελευθερωτική επίγνωση.
405 χρόνια πριν αρχίσουμε να μετράμε την πορεία μας από τη γέννηση ενός ξενόφερτου θεού, ο Ευριπίδης με τις Βάκχες του άφησε την βαθιά σφραγίδα ενός αυθεντικού προτύπου. Εκείνου που είναι άντρας για τις γυναίκες, γυναίκα για τους άντρες, βασιλιάς πάνω από τον βασιλιά, θεός πλάι στους θεούς, άνθρωπος απέναντι στους ανθρώπους, ζώο μέσα στη ζούγκλα των ζώων, βασανιστής και βασανιζόμενος, θνητός κι αθάνατος, απελευθερωτής και τιμωρός. Οι «Βάκχες» του Ευριπίδη είναι η τελευταία ίσως μαρτυρία για την ύπαρξη ενός «κόσμου» που αποποινικοποιεί την επιθυμία της σάρκας, εξευτελίζει τα όρια του νου και κατακρεουργεί την ενοχή. Ενός κόσμου που έχουμε πια απολέσει για πάντα…

Η Μπρούσκου έστησε την τραγωδία λιτά και χωρίς βίαιες αντιθέσεις ή ακραία σκηνοθετικά ευρήματα, επικεντρώνοντας κυρίως στην δυναμική των αντανακλάσεων, χρησιμοποιώντας κάτοπτρα τα οποία έστρεφαν τα πρόσωπα από τον θεό προς τον εαυτό τους και ταυτόχρονα συνέθεταν την ταυτότητα του μέσα από τα κομματιασμένα είδωλα των πιστών του και των θεατών. Παραδίδοντας την «οικία» διασκορπισμένη στο βλέμμα του κοινού, έναν βασιλικό οίκο σε παρακμή και διάλυση. Χωρίς να τονίσει ιδιαίτερα τις λεπτομέρειες του τελετουργικού το οποίο έτσι κι αλλιώς είναι ανεξιχνίαστο, κίνησε το χορό μέσα από μια γιορταστική αίσθηση ζωής η οποία δεν εμπεριείχε έντονο το δαιμονικό στοιχείο αλλά επέτεινε την οργιαστική ευθυμία της αναγέννησης και το χάος της εκστατικής έξαρσης.

Ο Σερβετάλης ως Πενθέας υπήρξε μια αναγνωρίσιμη φιγούρα εξουσίας χωρίς το μέγεθος και τη δυναμική του αντίπαλου δέους ενώ θα πρέπει ίσως να αποκαταστήσει κάποια προβλήματα άρθρωσης που υπονομεύουν τις υποκριτικές του δυνατότητες. Η εξαιρετική κίνησή του απέδωσε την ψυχωτική προσωπικότητα του βασιλιά αλλά η αδύναμη σκηνική παρουσία του δεν εξέπεμπε αντίστοιχα το κύρος του. Η Παππά ως Διόνυσος εξισορρόπησε στην κόψη τα αρσενικά με τα θηλυκά στοιχεία εκμεταλλευόμενη την άξια τεχνική της, το εύρος της φωνής της, την εύρωστη και στιβαρή κινησιολογία της. Τήρησε τα μέτρα και τα σταθμά του ρόλου χωρίς ιδιαίτερες εξάρσεις, χωρίς υπερβολές και χωρίς να επιχειρήσει μια βαθύτερη διείσδυση στην αντιφατική φύση του. Η Μπουζούρη ως 2ος άγγελος διεύρυνε τον μονόλογό της με συναισθηματικό πλούτο και χυμώδη συγκίνηση, ενώ ταυτόχρονα υπηρέτησε πειθαρχημένα τις απαιτήσεις του λόγου. Ο Πανταζάρας μέσα από την παρήχηση αλλά και με την υποκριτική του πληρότητα έδωσε στον μονόλογο του 1ου αγγέλου μια ενδιαφέρουσα μεταφυσική σχεδόν διάσταση. Η Κίτσου ως Τειρεσίας ανέδειξε τα υποκριτικά της προσόντα αλλά ως επιλογή και παρουσία δεν θα ήταν δυνατό να ορίσει ερμηνευτικά και την διορατική, μυστηριακή φύση του γηραιού μάντη. Η Μπρούσκου ως Αγαύη τόνισε έντονα το δαιμονικό στοιχείο της βακχείας, παρακάμπτοντας την μετάπτωση μετά την επίγνωση της πράξης της, στον μητρικό σπαραγμό. Ο Μπινιάρης στο ρόλο του Κάδμου όρισε την φιγούρα του προπάτορα μέσα από μια λιτή και μονοσήμαντη ερμηνεία. Λειτουργική η χρήση της ουδέτερης μάσκας που εξαφανίζει την ταυτότητα των προσώπων προσδίδοντάς τους την ποιότητα του διαχρονικού και ταυτόχρονα εκμηδενίζοντας το «Εγώ».
Εξαιρετικός ο χορός στη σκηνή που παρασύρεται έξω από τα σκηνικά όρια σαν να ξεχύνεται στην εξοχή ο θίασος του θεού παρασυρμένος από τον πυρετό της βακχείας και ενδιαφέρουσες αρκετές από τις σκηνικές συνθέσεις και αισθητικά και όσον αφορά την συμβολική σημασία τους. Όμορφη η σκηνογραφική σύνθεση με τις καλαμιές αλλά όχι ιδιαίτερα επιτυχής η απόδοση του σεισμού. Ενδιαφέρων ο μουσικός σχολιασμός τόνισε έντονα τις εντάσεις και τις μεταπτώσεις.

Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς
Σκηνοθεσία: Άντζελα Μπρούσκου
Μουσική: Δημήτρης Καμαρωτός
Επιμέλεια Κίνησης: Ερμής Μαλκότσης
Σκηνογράφος: Σταύρος Λιτίνας
Φωτιστής: Νίκος Βλασόπουλος
Σκηνικά αντ/μενα - Μάσκες: Μάρθα Φωκά
Βοηθός Σκηνοθέτη: Χριστίνα Παπαδοπούλου

Διανομή:
Αγλαΐα Παππά: Διόνυσος
Άρης Σερβετάλης: Πενθέας
Μαρία Κίτσου: Τειρεσίας
Γιώργος Μπινιάρης: Κάδμος
Αργύρης Πανταζάρας – Χάρης Χαραλάμπους: Άγγελος-Δούλος
Παρθενόπη Μπουζούρη: Άλλος Άγγελος
Άντζελα Μπρούσκου: Αγαύη

Χορός: Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου, Μαρία Αθηναίου, Δήμητρα Γκλιάτη, Μαρία Κίτσου, Παρθενόπη Μπουζούρη, Άννη Ντουμούζη, Αργύρης Πανταζάρας, Βάλια Παπαχρήστου, Αντώνης Σταμόπουλος, Χάρης Χαραλάμπους

Τιμές Εισιτηρίων
15 € :Κανονικό - 12 € : Φοιτητικό, Παιδικό, Ανέργων &Πολυτέκνων
- Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 8 & 9 Αυγούστου 2014

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΟΔΕΙΑΣ

* Το Πρόγραμμα δεν έχει οριστικοποιηθεί 100% . Υπάρχει πιθανότητα μεταβολών !