Νεφέλες

του Αριστοφάνη

Ο συγγραφέας της Αττικής κωμωδίας

Ο Αριστοφάνης -445-386 π.Χ.- θεωρείται ο εκπρόσωπος της λεγόμενης Αρχαίας κωμωδίας. Κατά την αρχαιότητα του αποδίδονταν 44 κωμωδίες, από τις οποίες σώζονται οι 11. Ο Αριστοφάνης κέρδισε το πρώτο βραβείο πολλές φορές αλλά δεν ήταν πάντα ο νικητής. Σε μεταγενέστερα χρόνια, όμως, η φήμη του επισκίασε όλους τους άλλους κωμικούς ποιητές του 5ου αιώνα π.Χ. Θεωρούνταν ο πρώτος δάσκαλος της κωμωδίας. Στα περισσότερα από τα έργα του ο Αριστοφάνης χρησιμοποιούσε τέσσερις υποκριτές. Ο Χορός περιελάμβανε 24 μέλη και είχε πρωταρχική σημασία. Ενδεικτικό είναι ότι πολλά από τα έργα του, όπως οι Σφήκες ή οι Όρνιθες παίρνουν το όνομα τους από τον Χορό τους. Μερικές φορές ειδικά στην παράβαση, ο χορός απευθύνεται στους θεατές και τότε μιλά σαφώς εκ μέρους του ποιητή. Σε τέτοιες στιγμές η δραματική ψευδαίσθηση διακόπτεται πλήρως. Τα έργα του Αριστοφάνη είναι έργα μαχητικά. Ανθρωπος ενάντια στο κατεστημένο, συντηρητικός στις πολιτικές του πεποιθήσεις και ειρηνιστής, ο Αριστοφάνης σατιρίζει αμείλικτα την αθηναϊκή δημοκρατία καθώς και εξέχοντες άνδρες της εποχής του και καταδικάζει έντονα τον πόλεμο, κάνοντας έκκληση για ειρήνη. Όλη αυτή η σάτιρα βασίζεται σε γλώσσα πλούσια σε λογοπαίγνια, ονοματοποϊες και νεολογισμούς, καθώς και σε αθυρόστομη φρασεολογία. Εκτυλίσσεται μέσα σε σκηνές παράλογες, όπου απρόσμενες ή φανταστικές καταστάσεις παρουσιάζονται ως φυσικές και διαδέχονται η μια την άλλη. Συχνά παίρνουν μέρος στη δράση υπερφυσικά όντα και ζώα με ανθρώπινη φωνή, θεοί, βάτραχοι, σφήκες.

Το ιστορικό του έργου

Οι Νεφέλες παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στα Διονύσια το 423 π.Χ και απέσπασαν το τρίτο βραβείο.  Ο Αριστοφάνης πίστευε ότι οι Νεφέλες είναι ένα από τα καλύτερα του έργα και έτσι το διόρθωσε προκειμένου να το παρουσιάσει στο κοινό. Η εκδοχή του έργου  που γνωρίζουμε είναι η δεύτερη.  Ο συγγραφέας σχολιάζει και σατιρίζει στις Νεφέλες τα φροντιστήρια των σοφιστών στην Αθήνα καθώς και τον Σωκράτη και την παιδεία που παρείχε στην σχολή του. Ο Αριστοφάνης μέσα από το έργο του τονίζει την επιρροή που είχαν οι αντιλήψεις των σοφιστών στον ιδιωτικό βίο γενικά αλλά και στην αξία της οικογένειας ειδικά. Τα ζητήματα που καυτηριάζει  ο Αριστοφάνης επίσης είναι η μάχη μεταξύ των γενεών, η ηθική κρίση αλλά και το εκπαιδευτικό σύστημα. Ο τίτλος Νεφέλες στο έργο προέρχεται από τις νεφελώδεις ιδέες της φιλοσοφίας της οποίες , σύμφωνα με τον Αριστοφάνη, ο Σωκράτης θεωρεί θεές, μαζί με το «Χάος» και την «Γλώσσα», και μ’ αυτές αντικαθιστά τους δώδεκα θεούς.

Η υπόθεση κι οι ήρωες του έργου

Ο Στρεψιάδης, ένας απαίδευτος  Αθηναίος αγρότης, αναγκάζεται  να αφήσει το κτήμα του και να κλειστεί στην Αθήνα, λόγω των συχνών επιδρομών που έκαναν οι Σπαρτιάτες στην Αττική, την περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου. Παντρεμένος με μία απαιτητική αριστοκράτισσα Αθηναία, απέκτησε μαζί της ένα γιο, τον Φειδιππίδη, που αναθρεμμένος κι αυτός σαν αριστοκράτης, έφτασε στο σημείο να καταχρεώσει τον πατέρα του με τις σπατάλες του. Στριμωγμένος ο Στρεψιάδης από τους δανειστές του παίρνει την απόφαση να στείλει το γιο του στο Φροντιστήριο του Σωκράτη για να μάθει τον άδικο και τον δίκαιο λόγο, ώστε να μπορέσει να τον γλυτώσει από τα δανεικά. Ο Φειδιππίδης, δεν θέλει  να φοιτήσει στη σχολή κι έτσι αναγκάζεται ο Στρεψιάδης να φοιτήσει ο ίδιος. Γρήγορα όμως ο Σωκράτης τον διώχνει ως ανεπίδεκτο μαθήσεως και τελικά πείθει τον γιο του να φοιτήσει στη σχολή του μεγάλου φιλοσόφου. Σύντομα θα αντιληφθεί πως όλα τα μαθήματα που πήρε ο γιος του, θα τα πληρώσει ο ίδιος μάλιστα πικρά.

Η παράσταση

Ο Νίκος Μαστοράκης, εκτός από την σκηνοθεσία και την δραματουργική επεξεργασία έχει αναλάβει ο ίδιος και την σκηνογραφία αλλά και την ενδυματολογία. Οι κατά «Μαστοράκη» Νεφέλες διαθέτουν σε δραματουργικό επίπεδο κάποιες προσθήκες και κάποια επιθεωρησιακά στοιχεία, αλλά δοσμένα με μέτρο και όχι σε υπερβολικό βαθμό και φυσικά πραγματοποιείται και η απαραίτητη(;) «επικαιροποίηση» στο κείμενο. Η σκηνοθεσία του Μαστοράκη διακατέχεται από ζωντάνια και ζωηρό ρυθμό ο οποίος αποκτιέται σταδιακά στην παράσταση και όχι από την έναρξη της, αλλά στην πορεία των παραστάσεων, υποθέτουμε, ότι αυτό θα βελτιωθεί. Ο σκηνοθέτης δημιούργησε μια παράσταση  πάλλουσα και ευφάνταστη, στιλάτη και σαρκαστική. Ο Γιάννης Μπέζος βρίσκεται σε φόρμα κι αλωνίζει την σκηνή με την χαρακτηριστική κωμική του «περσόνα»,  προσφέροντας μερικές εξαιρετικά αστείες στιγμές. Ο ταλαντούχος  Μάκης Παπαδημητρίου στον ρόλο του Φειδιππίδη είναι εξαιρετικός και  αποδεικνύει ότι μπορεί να ανταπεξέλθει με άνεση στις απαιτήσεις της αριστοφανικής κωμωδίας. Ο Αλέξανδρος Μυλωνάς μας παραδίδει έναν ιδιαίτερο και εξαιρετικά αστείο Σωκράτη ο οποίος αυτοπαρωδείται διαρκώς αποδεικνύοντας το σκηνικό του εκτόπισμα. Οι Προμηθέας Αλειφερόπουλος και Νίκος Ψαρράς στους ρόλους του άδικου και του δίκαιου «λόγου» αντίστοιχα είναι απολαυστικότατοι. Παρουσιάζονται σαν πρωταγωνιστές τηλεοπτικού παράθυρου την ώρα της αντιπαράθεσης μ’ όλη την γελοιότητα που μπορεί να χαρακτηρίζει ένα τέτοιο θέαμα και καταφέρνουν να το σατιρίσουν όλο αυτό στο έπακρο. Οι μαθητές Θάνος Τοκάκης, Όμηρος Πουλάκης, Λαέρτης Μαλκότσης και Μιχάλης Οικονόμου λειτουργούν σε υποκριτικό και κινησιολογικό επίπεδο σαν ένα σώμα κι αποτυπώνουν ένα σκηνικό αποτέλεσμα καλοδουλεμένο και λεπτομερές. Πολύ ενδιαφέρων κι ο Χορός ο οποίος αποτελείται από τους Ιωάννη Παπαζήση, Σπύρο Κυριαζόπουλο, Τάνια Τρύπη , Κωνσταντίνο Γαβαλά, Μίνωα Θεοχάρη, Φοίβο Ριμένα, Τζωρτζίνα Παλαιοθόδωρου, Κατερίνα Λυπηρίδου, Χρήστο Σπανό, Γιώργο Τσουρή, Αμαλία Τσεκούρα, Νάντια Κοντογεώργη, Δανάη Κατσαμένη και Λήδα Μανουσάκη. Η σκηνογραφία είναι λιτή και επιβλητική και τα κοστούμια εύστοχα και χαρακτηριστικά μέσα στην πανχρωμία τους. Η κινησιολογική επιμέλεια του Φωκά Ευαγγελινού υπηρετεί τον στόχο της χωρίς κάποιο στοιχείο έκπληξης, η μουσική του Σταύρου Γασπαράτου είναι ενδιαφέρουσα αλλά όχι εξαιρετικά εμπνευσμένη, λειτουργικότατοι οι φωτισμοί του Σάκη Μπιρμπίλη. Οι Νεφέλες του Νίκου Μαστοράκη είναι μια παράσταση  ιδιαιτέρως καλαίσθητη και πολύ προσεγμένη με μερικές εξαιρετικές στιγμές στην διάρκεια της αλλά είναι αλήθεια ότι ο συγκεκριμένος σκηνοθέτης μας έχει χαρίσει στο παρελθόν  ευφυέστατες σκηνικές προτάσεις και καινοτόμες αισθητικές προσεγγίσεις, οι οποίες σε αυτή την δουλειά εν μέρει απουσιάζουν. Η παράσταση είναι μια  ευπρόσωπη, καλοφτιαγμένη και πολύ ωραία δουλειά αλλά περιμέναμε και θα θέλαμε από τον Νίκο Μαστοράκη να δούμε έναν Αριστοφάνη με  εμφανή σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό, την ιδιαίτερη και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπική του ματιά, ώστε να  μιλάμε σήμερα για μια ακόμα πιο ολοκληρωμένη σκηνική πρόταση πάνω στην αριστοφανική κωμωδία, από αυτή που ήδη μας παρέδωσε.

Μετάφραση: Κ.Χ. Μύρης

Σκηνοθεσία – Δραματουργική επεξεργασία – Σκηνικά – Κοστούμια: Νίκος Μαστοράκης

Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος

Κίνηση: Φωκάς Ευαγγελινός

Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης

Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου

Βοηθοί σκηνοθέτη: Βίκυ Βολιώτη,
Μαντώ Αρμένη

Δραματολόγος παράστασης: Ειρήνη Μουντράκη

Διανομή

Στρεψιάδης: Γιάννης Μπέζος

Σωκράτης: Αλέξανδρος Μυλωνάς

Φειδιππίδης: Μάκης Παπαδημητρίου

Κάποιος: Γιάννης Νταλιάνης

Δίκαιος Λόγος: Νίκος Ψαρράς

Άδικος Λόγος: Προμηθέας Αλειφερόπουλος

Μαθητές:
Λαέρτης Μαλκότσης
Όμηρος Πουλάκης
Θάνος Τοκάκης
Μιχάλης Οικονόμου

Χορός:
Τάνια Τρύπη
Κατερίνα Λυπηρίδου
Φοίβος Ριμένας
Τζωρτζίνα Παλαιοθοδώρου
Ιωάννης Παπαζήσης
Κωνσταντίνος Γαβαλάς
Αμαλία Τσεκούρα

Χρήστος Σπανός
Λήδα Μανουσάκη
Νάντια Κοντογεώργη
Μίνως Θεοχάρης
Δανάη Κατσαμένη
Γιωργής Τσουρής
Σπύρος Κυριαζόπουλος

Φωτογραφίες: Εύη Φυλακτού

Παραστάσεις

13, 14 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
18 Ιουλίου, Θέατρο Βράχων, Βύρωνας
21 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων, Καβάλα
1 Αυγούστου, Θέατρο Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα
4 Αυγούστου, Ανοιχτό Θέατρο, Νέα Μουδανιά
7 Αυγούστου, Θέατρο Δάσους, Θεσσαλονίκη
10 Αυγούστου, Αρχαίο Θέατρο Δίου, Δίον
26 Αυγούστου, Παλαιό Ελαιουργείο, Ελευσίνα
29 Αυγούστου, Green Theatre, Νεμέα
1 Σεπτεμβρίου, Αρχαίο Ωδείο, Πάτρα
8 Σεπτεμβρίου, Δημοτικό Θέατρο Άλσους «Δημήτρης Κιντής», Ηλιούπολη
10 Σεπτεμβρίου, Θέατρο Πέτρας, Πετρούπολη

Πρώτη παράσταση: 13/07/2012

Τελευταία παράσταση: 10/09/2012